Z powodu etyki zawodowej zdarzyło mi się odmówić szefowi call center dostępu do poszczególnych wywiadów, w których pracownicy dzielili się ze mną spostrzeżeniami na temat systemu, z którego korzystali. Musiałam spokojnie tłumaczyć, że mogę zaprezentować zbiorcze dane, ale nie wypowiedzi, które pozwolą na zidentyfikowanie poszczególnych pracowników i ukaranie ich za to, że nie pracują w 100% zgodnie z tym jak powinni.

Źle się również czułam projektując dla jednego z banków. To właśnie kwestie etyczne sprawiły, że nie chciałam dłużej projektować stron sprzedających kredyty i pożyczki.

Nie zmienię całego świata, ale przynajmniej nie chcę przyczyniać się do działań, z którymi się nie zgadzam.

Etyka w antropologii i badaniach etnograficznych

W badaniach etnograficznych i antropologii obecnie etyka badań ma ogromne znaczenie. W przeszłości wyniki badań antropologów i antropolożek niejednokrotnie służyły kolonialnym rządom, do zarządzania podbitymi społecznościami. Jednym z pierwszych nurtów w naukach społecznych w XIX był ewolucjonizm kulturowy, który zakładał, że istnieją etapu rozwoju cywilizacji, gdzie jedne kultury stoją wyżej w rozwoju niż inne. Panował pogląd, że na samym szczycie rozwoju miała stać cywilizacja brytyjska, a inne “mniej rozwinięte” społeczności można było po tej drabinie trochę wciągnąć do góry (moim zdaniem niektóre nurty ekonomii rozwoju do tej pory trochę w to wierzą, ale to temat na inną dyskusję ;)).

Także przedstawiciele antropologii fizycznej myślę, że początkowo nie przypuszczali w jaki sposób zostaną wykorzystane ich metody badawcze chociażby do rozwoju rasizmu kulturowego (który został potępiony przez środowisko naukowe, zwłaszcza przez UNESCO po II wojnie światowej).

Kolonialna przeszłość antropologii sprawia, że dzisiaj badacze i badaczki akademiccy z obszaru tej dyscypliny przywiązują ogromną wagę do tego, żeby obecnie nie szkodzić badanym przez siebie społecznościom. Jednak wśród przedstawicieli akademii często panuje przekonanie, że tylko badania naukowe są etyczne i wystarczająco obiektywne. Sama wielokrotnie spotykałam się z oceną, że badania, które robię komercyjnie, dla firm nie są etyczne.

Etyka w badaniach marketingowych 

W badaniach marketingowych od lat istnieje “Międzynarodowy kodeks etyczny badań rynku i opinii, badań społecznych i analityki danych” ESOMAR, do którego powinni stosować się badacze.

Jeśli go nie znasz, polecam, to tylko 15 stron, a mogą one zmienić na lepsze to jak prowadzisz badania. Badania UX jak najbardziej powinny stawać na ramionach olbrzymów i czerpać z tego, co mają dobrego do zaoferowania badania marketingowe.

Etyka w badaniach i projektowaniu User Experience

A jak to wygląda kwestia etyki w projektowaniu i badaniach doświadczeń użytkownika? No więc dobra wiadomość: w tej kwestii dużo się dzieje!

Nieco kontrowersyjną, bo pełną złości propozycją, jest książka Mike-a Monteiro “Ruined by design”, która próbuje licznymi (często politycznymi) przykładami zilustrować realny wpływ projektantów na politykę. Mike pisze o Uberze, Twitterze, Volkswagenie, ale też uzależniającym oprogramowaniu, języku manipulacji i dark patternach. Warto przeczytać tę książkę, aby wyrobić sobie własne zdanie o wpływie projektantów na świat. I mieć jej przesłanie z tyłu głowy, kiedy projektujemy doświadczenia użytkownika.

Zaraz po tym, warto sięgnąć po klasyczną książkę Victora Papanka “Dizajn dla realnego świata”, który jest bardziej konstruktywną propozycją jak należy projektować, aby uczynić świat lepszym miejscem.

Mike Monteiro stworzył również kodeks etyczny projektanta, z którym warto się zapoznać (jest też jego polskie tłumaczenie).

Również polscy projektanci zajmują się tematem etycznego projektowania.

Paweł Nowak opowiadał o wyzwaniach i odpowiedzialności projektanta w wystąpieniu na konferencji WUD Silesia. Paweł prowadzi też bloga, na którym dzieli się swoimi przemyśleniami na temat świadomego i etycznego projektowania UX.

Jakiś czas temu o etyce w projektowaniu pisał Maciek Lipiec, a o projektowaniu cyrkularnym etnolożka i badaczka UX Monika Sznel.